Od Einsteina do horyzontu zdarzeń
Prof. Dunajski rozpoczął wykład od podstaw ogólnej teorii względności, wprowadzając postacie Boba i Alicji – obserwatorów pomagających zrozumieć względność czasu i przestrzeni. W sposób przystępny i obrazowy wyjaśnił pojęcie horyzontu zdarzeń – granicy, poza którą nie ma już powrotu. To właśnie ona definiuje czarną dziurę: wszystko, co ją przekroczy, zostaje nieodwołalnie wciągnięte do środka, nawet światło.
Choć termin „czarna dziura” jest dziś powszechny, jego geneza nie jest jednoznaczna. Jedna z metafor odwołuje się do kolonialnego więzienia w Kalkucie – przestrzeni bez wyjścia – co doskonale oddaje charakter tej osobliwej struktury.
Jak zobaczyć to, co niewidzialne?
Czarnych dziur nie da się obserwować bezpośrednio, ale możemy wykrywać ich obecność dzięki skutkom, jakie wywierają na otoczenie. Prof. Dunajski opisał metody ich detekcji: od odchylenia orbit innych gwiazd, przez promieniowanie rentgenowskie, aż po fale grawitacyjne. Przełomem było uzyskanie pierwszego obrazu cienia czarnej dziury przy użyciu Teleskopu Horyzont Zdarzeń.
Nie lada atrakcją była prezentacja animacji ukazujących rozmiary różnych czarnych dziur – porównania skali tych zjawisk robiły ogromne wrażenie i pozwalały lepiej wyobrazić sobie ich potęgę.
Fizyka i film
Wykład wzbogaciły odniesienia do popkultury. „Interstellar” to przykład, jak kino może współpracować z nauką – dzięki pracy Kipa Thorne’a film ukazuje realistyczny model czarnej dziury. Z kolei „Powrót do przyszłości” potraktowano z przymrużeniem oka – podróże w czasie, choć fascynujące, w świetle obecnej wiedzy są niemożliwe.
Osobliwość i granice naszej wiedzy
W centrum czarnej dziury znajduje się osobliwość – punkt, w którym znane prawa fizyki przestają działać. Hipoteza Kosmicznego Cenzora zakłada, że te osobliwości są ukryte wewnątrz horyzontu zdarzeń, lecz ich natura wciąż pozostaje jedną z największych zagadek współczesnej nauki.
Co dalej?
Prof. Dunajski zakończył wykład refleksją nad przyszłością badań nad czarnymi dziurami – od poszukiwań pierwotnych czarnych dziur po paradoks utraty informacji.
Choć wiele kwestii pozostaje otwartych, jedno jest pewne: badania nad czarnymi dziurami prowadzą nas w stronę głębszego zrozumienia czasu, przestrzeni i informacji – oraz samej natury rzeczywistości.
Realizacja wydarzenia była możliwa dzięki środkom uzyskanym przez Fundację Uniwersytetu Łódzkiego w konkursie Centrum OPUS. Zadanie publiczne „Łódź akademicka – naukowa, kreatywna i wielokulturowa 2025" jest finansowane z budżetu Miasta Łodzi.
Redakcja: Magdalena Paszko, Centrum Współpracy z Otoczeniem i Społecznej Odpowiedzialności Uczelni
Projekty graficzne: Centrum Komunikacji Marki UŁ